សន្ដិភាព តាមទស្សនៈ​ព្រះពុទ្ធសាសនា

ស្ថិតក្នុងសម្ពាធ​នៃលោកាភិវឌ្ឍន៍ មនុស្សទូទាំងសាកលលោក ​​កំពុង​ប្រឈម​​មុខ​នឹង​បញ្ហានៃ​ការដណ្ដើម​ធនធានធម្មជាតិ ដើម្បីស្នងនូវការ​លូតលាស់ផ្នែកវត្ថុនិយម និងបរិភោគ​និយម ដែលជាកត្ដាមួយនាំមក​នូវវិបត្តិផ្នែកទស្សនគិត ​ឬជាដើមហេតុនៃការ​ខ្វែងគំនិងគ្នា​ ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ សង្គម។

ការ​ខ្វែងគំនិតនេះ នាំមកនូវផលប៉ះទង្គិចទាំងផ្នែករាងកាយ និងចិត្ត​វិញ្ញាណ ដែលយើង​អាច​និយាយក្នុងភាសាសន្ដិភាព​ថា “ហិង្សា”។ អំពើហិង្សាកើតឡើងរវាងប្រទេស និងប្រទេស ឬ​ប្រជាជន និងប្រជាជន ​ក្នុងសង្គមត្រូវរកវិធីដោះស្រាយរម្ងាប់អំពើទាំងនេះ ដើម្បីសន្ដិ ស្ងប់​សុខរបស់ប្រជាជន​។ បើជារឿង​ប៉ះពាល់ផ្នែកសន្ដិសុខរវាងប្រទេស គេត្រូវ​ការ​រក​ដំណោះ​​ស្រាយ​ដោយ​សន្ដិវិធី ដោយការចរចា និងធ្វើសន្ធិសញ្ញា​រវាងប្រទេស ដោយមានការទទួល​ស្គាល់​អំពី​ប្រទេស​ជាមិត្ត ឬ​សហគមន៍​លោក ដែលហៅឈ្មោះជាផ្លូវការថា “អង្គការសហប្រជាជាតិ” ឬ​អង្គការ​​នានា ដែលទទួលបន្ទុក ផ្នែកដំណោះស្រាយរកសន្ដិភាព ចំណែកជម្លោះរវាង​ប្រជាជន ​និងប្រជាជន គេត្រូវការរក​ដំណោះស្រាយ ឬសម្របសម្រួលគ្នា តែសម្រាប់បុគ្គលមួយ​ចំនួន ​ដែល​ត្រូវការ​សន្ដិភាព​យ៉ាងពិតប្រាកដ គេត្រូវការវិវេកខ្លួន ដោយផ្ដោតលើអារម្មណ៍មាន​សតិ ​ជាទី​តាំង មានសម្បជញ្ញៈ ឬស្មារតី ជាដែនកំណត់ វាស់​នូវចលនា​ដែលកើតឡើង​។

តើសន្ដិភាព មានន័យដូចម្ដេចចំពោះសាកលលោក ហើយព្រះពុទ្ធ​សាសនាមានទស្សនទានយ៉ាងណាចំពោះពាក្យថា “សន្ដិភាព”។​

អ្វីជាសន្ដិភាព?

មានអ្នកប្រាជ្ញជាច្រើនបានផ្ដល់អត្ថន័យ «សន្ដិភាព» តាមទស្សនៈផ្សេងៗគ្នា​ ដូចជា ក្នុងវចនានុក្រមវែបស្ទ័រ (Webster Dictionary​) ផ្ដល់និយមន័យថា​ “ការគេចផុតពីសង្រាម ឬរស់នៅ​ដោយគ្មានសង្រ្គាម”, Alvin Toffler & Disakyikeda ថា “សន្ដិភាព ​​កើត​ចេញពីសង្គ្រាម”, Johan kaltung ជាអ្នកជំនាញផ្នែក​អំពើអហិង្សា​ថា “សន្ដិភាពកើតចេញពីសង្គ្រាម ឬជាសភាវ​អហិង្សា បើគ្មានសង្រ្គាម សន្ដិភាពនឹងកើតឡើង​មេ្ដច​​ទៅ” “without war or violence, peace will occure” បើវៀរចាកពីសង្គ្រាមបាន សន្ដិភាព​នឹងកើតឡើងពិតប្រាកដ។​

សន្ដិភាពតាមទស្សនៈព្រះពុទ្ធសាសនា

ដូចដែលយើងបានដឹងស្រាប់ហើយថា ក្នុងបណ្ដាសាសនា​ទាំង​ឡាយក្នុងលោក មាន​តែ​សាសនាមួយចំនួន​តូច​ប៉ុណ្ណោះដែល​ពុំសូវមានហេតុ​អធិករណ៍ ​វិវាទគ្នា ក្នុងចំណោម​សាសនា​នោះ គឺព្រះពុទ្ធសាសនា។

ការកើតឡើងរបស់ព្រះពោធិសត្វ គឺដើម្បីស្វែងរកសេចក្ដីសុខដល់មនុស្សជាតិ ពេល​ត្រាស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធ សច្ចធម៌ទាំងឡាយដែលទ្រង់ត្រាស់ដឹង​ សុទ្ធតែបង្ហាញនូវ​គោលការណ៍​ជីវិតក្នុងការ​ស្វែងរកសេចក្ដី​សុខ ​យ៉ាង​ពិតប្រាកដ ដោយសេចក្ដីសុខទាំងនោះ ពុំមែនកើតចេញពីការ​បរិភោគ​​សោយសុខ តាមតម្រេកតណ្ហាទេ តែជាសេចក្ដី​សុខផ្នែក​ចិត្ត​វិញ្ញាណ ដែល​កើត​ចេញ​ពីការចេះគ្រប់គ្រងអារម្មណ៍របស់ខ្លួន។ ក្នុងន័យនេះ​ មាន​ការ​បង្ហាញអំពីគោលការណ៍ស្វែងរក​សន្ដិភាពតាម​ទស្សនៈព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលយើងអាចចែកជាពីរគឺ៖

១. សន្ដិភាពបែបបរមត្ថសច្ចៈ (Peace in Ultimate truth meaning) ជាសន្ដិភាពកើត​ចេញ​ពី​សេចក្ដី​ស្ងប់ “ពុំមានសេចក្ដី​សុខឯណា ស្មើនឹងសេចក្ដីស្ងប់ឡើយ” ក្នុងចំណុចនេះ ​មាន​ន័យ​​ថា​​ “ព្រះ​​និព្វាន” គឺភាពត្រជាក់ត្រជុំ។​ គឺត្រជាក់ ឬស្ងប់ពីសេចក្ដីតម្រេកទាំងឡាយដែល​កើត​ចេញអំពីចំណង់ សេចក្ដីត្រូវការ សេច​ក្ដីក្រោធ កំហឹង ហិង្សា សេចក្ដីវង្វេង ដែលភាសាធម៌ ហៅថា “លោភៈ ទោសៈ មោហៈ អវិជ្ជា ជាដើម”។ ក្នុងន័យមួយទៀតថា ចិត្តរបស់យើងមិនស្ថិតនៅក្រោមអំណាចតណ្ហា ដែលសំដែងឱ្យឃើញអំពី​សភាវចិត្ត​បរិសុទ្ធ ស្ងប់ និងសន្ដិសុខ​ហៅថា សេចក្ដីស្ងប់​ ឬសន្ដិភាព ពិតប្រាដក​ “True Peace”។

២. សន្ដិភាពក្នុងន័យទូទៅរបស់មនុស្ស សត្វ ​(Peace in General understanding meaning) តាមធម្មតាការរស់នៅរបស់មនុស្ស សត្វក្នុងសង្គមរមែងខ្វែងគំនិតគ្នាក្នុងការចែក រំលែក​ធនធានធម្មជាតិ ដើម្បីគ្រប់​គ្រងជាកម្មសិទ្ធិ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ការខ្វែងគំនិតនេះ​រហូត​នាំ​​ឱ្យមាន​ការប្រើអំពើផ្សេងៗ ទាំងផ្លូវកាយក្ដី វាចាក្ដី ចិត្តក្ដី នោះរមែងស្ងប់​ដោយសារចរចា ស្វែង​រក​ហេតុ​ផល ដែលជាដំណោះស្រាយល្អបំផុត​តាមទស្សនៈព្រះពុទ្ធសាសនាថា ការប្រើអំពើទាំងឡាយដោយ​ការវាយដំ ឬប្រើកំលាំងលើផ្លូវកាយ ការប៉ះទង្គិចតាមពាក្យសំដី និងការ​ចង​​គំនុំ​បៀត​បៀន​ ព្យាបាទតាម​ផ្លូវ​ចិត្ត ពុំនាំមកនូវសន្ដិភាពពិតប្រាកដទេ តែផ្ទុយទៅវិញ មានតែនាំមក នូវកំហឹង ហិង្សា ព្យាបាទគ្នាគ្មានទីបំផុត។ ទស្សនៈព្រះពុទ្ធសាសនាបានបង្ហាញថា ការគេចផុត ឬរំងាប់អំពើ​ទាំងនេះ​បានដោយ សេចក្ដីស្រលាញ់ សេចក្ដីមេត្តា ករុណា យោ​គយល់គ្នា។​

ហេតុអ្វីបានជាសន្ដិភាព សំខាន់ចំពោះមនុស្ស សត្វ?

បើនិយាយអំពីសន្ដិភាព យើងមិនភ្លេចនិយាយអំពីសេចក្ដីទុក្ខ​របស់​មនុស្ស​សត្វទេ​ ព្រោះ​ចាប់​តែពីអតីត​រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន សេចក្ដី​ទុក្ខនេះ​បាន​ធ្វើដំណើរមកព្រមជាមួយការ​កើត​​ឡើង​របស់មនុស្សសត្វ ដរាប​ណា​បើកភ្នែក ដរាបនោះឃើញសេចក្ដីទុក្ខ តែមនុស្សយើងពុំសូវ​យកចិត្តទុកដាក់ មើលរំលង ឃើញសេចក្ដីសុខ​កើតចេញ​ពីសេចក្ដី​ពេញចិត្ត​ប្រើប្រាស់ និង​សេពសុខលើ​វត្ថុច្រើនជាង​។ ដរាបណាឃើញ​តែសេចក្ដីសុខក្លែងក្លាយ ដរាបនោះ រមែងមិន​ឃើញ​​​សេចក្ដីទុក្ខ ពិតប្រាកដ ដរាបណាឃើញសេចក្ដីទុក្ខពិតប្រាកដ ហើយ​យល់​ដឹង​ថា​ ជា​សេចក្ដី​​ទុក្ខ ដរាបនោះរមែងឃើញសេចក្ដីសុខពិតប្រាកដ​ ដោយចេះធ្វើការ​វិវត្ត ឬ​បដិរូប​​ ​សេច​ក្ដី​​ទុក្ខមក​ជា​សេចក្ដី​សុខ។ 

បច្ចុប្បន្នសេចក្ដីសុខរបស់មនុស្ស សត្វ មួយចំនួនកើតឡើង​ពីការកេង​ដណ្ដើម​យកផល​ប្រយោជន៍ធនធានធម្មជាតិ ជាហេតុខ្វែងគំនិត ជំទាស់គ្នា​ រហូតនាំមកនូវការបង្កហេតុការណ៍​ផ្សេងៗ ជាហេតុនាំមកនូវ​វិនាសកម្មលើអាយុជីវិត ទ្រព្យសម្បតិជាដើម ដើម្បីដោះស្រាយហេតុ​ការណ៍នេះ គេព្យាយាមស្វែងរកដំណោះស្រាយដោយ​សន្ដិវិធីគ្រប់បែប​យ៉ាង។​ តើសន្ដិភាព​កើត​ចេញពី​ដំណោះស្រាយនោះ​មានតម្លៃយ៉ាង​ណា​សម្រាប់មនុស្សជាតិយើង?

១. សន្ដិភាពនាំមកនូវសេចក្ដីមេត្តាស្រលាញ់រាប់អានរបស់មនុស្សសត្វក្នុងសង្គម

តាមទស្សនៈរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា នៅពេលណាចិត្តស្ងប់រម្ងាប់ ជាពិសេស​គឺសេចក្ដីស្ងប់​កើត​ចេញ​ពីខាងក្នុង​សេចក្ដី​​ស្ងប់​នេះនាំមក​នូវ សេចក្ដី​មេត្តា ហើយយើងអាចផ្សាយសេចក្ដី​មេត្តានេះ ​ដល់មនុស្ស​សត្វរស់នៅ​ជាសុខ។ សេចក្ដីមេត្តា ធ្វើឱ្យ​​យើងយល់ដឹង និង​ស្គាល់​អំពី​សេចក្ដី​ត្រូវការ​របស់​អ្នកដទៃ ដូច្នេះយើងគួរជំរុញចិត្ត ផ្នែកវិជ្ជមាននេះ ជួយ​សង្គ្រោះមិត្តរួម កើត ឈឺ ស្លាប់ ព្រោះថា មនុស្សយើងមិនអាចរស់​នៅលើ​លោក​ឯកាម្នាក់ឯងបានទេ​ នេះជាកត្តា​សំខាន់តម្រូវឱ្យ​​មនុស្ស​ត្រូវចេះស្រលាញ់ រាប់អាន និងជួយសង្រ្គោះគ្នា សាងសាមគ្គីគ្នា​ ជា​ភាតរភាព​​ក្នុងសង្គម​។​​ ដូច្នេះ យើងត្រូវការសេចក្ដីមេត្តាដើម្បី​ជួយសង្គ្រោះមនុស្សសត្វ​ឱ្យ​រួច​ផុត​​ពីសេចក្ដី​ទុក្ខដោយមិនមានលក្ខខណ្ឌ

២. សន្ដិភាពនាំមកនូវសេចក្ដីសុខ

មានមនុស្សមួយចំនួនគិតថា ការមានឋានៈ យសសក្ដិ ទ្រព្យសម្បត្ដិ លោកធម៌​រមែងនាំមកនូវ​សេចក្ដី​សុខ តែផ្ទុយទៅវិញ សេចក្ដីសុខរបស់បុគ្គល​ទាំងនេះពោរ​ពេញទៅ​ដោយ​សេចក្ដី​ទុក្ខបង្កប់​នៅ ព្រោះចិត្តរបស់បុគ្គលនោះនៅតែមានតម្រេក សេចក្ដីត្រូវការ ឥតឈប់ឈរ។ ដរាបណាចិត្តរបស់បុគ្គលស្ងប់ សេចក្ដីសុខពិតប្រាកដរមែងកើតមាន ព្រោះសេចក្ដីស្ងប់នេះ មានន័យថា បុគ្គលចេះគ្រប់គ្រងអាម្មរណ៍ មិននាំចិត្តឱ្យ​លុះក្នុងអំណាចតណ្ហា។ ន័យនេះ បង្ហាញឱ្យឃើញថា សេចក្ដីសុខ និងទុក្ខកើតចេញពីចិត្ត បើចេះគ្រប់គ្រងអារម្មណ៍ និងធ្វើចិត្ត​ឱ្យ​ស្ងប់ សេចក្ដីសុខពិតប្រាកដពិតជាកើតមាន។ ផ្ទុយទៅវិញ បើចិត្តនៅតែក្រវល់ក្រវាយ ក្ដៅក្រហាយ​ដោយលាភ យស បណ្ដាសក្ដិ សេចក្ដីទុក្ខរមែង​កើតមាន។ ឧទាហរណ៍ នៅ​ពេល​ណា ​​យើងមានសេចក្ដីក្រោធ សេចក្ដីសុខរមែងបាត់ទៅ ដរាបកំចាត់សេចក្ដី​ក្រោធនេះ​បាន​ នោះសេចក្ដីសុខរមែងកើតឡើង។

ដូច្នេះ ក្នុងចំណុចនេះ យើងត្រូវការសន្ដិភាពផ្នែកខាងក្នុង ពិតប្រាកដ ព្រោះសន្ដិភាពបែបនេះ ធ្វើឱ្យ​អំពើហិង្សាទាំង​ឡាយក្នុងសង្គមរលត់បាត់ទៅ។​

៣. សន្ដិភាពនាំមកនូវសាមគ្គី និងភាពស្រុះស្រួល

សេចក្ដីសាមគ្គី និងភាពស្រុះស្រួលនាំមកនូវកម្លាំងសង្គម ដែលកើតចេញពីសេចក្ដី​សហ​ប្រតិបត្តិការ​រវាងមនុស្សក្នុងសង្គម។

ដើម្បីបង្កើតនូវសាមគ្គីភាព និងភាពស្រុះស្រួលគ្នា មុនដំបូង យើងត្រូវសាងសន្ដិភាព​ផ្នែក​ខាង​ក្នុងសិន ព្រោះវានាំមកនូវប្រតិកម្មវិជ្ជមានក្នុងការនិយាយ ស្ដាប់ គិត ជាដើម។  មួយទៀត សន្ដិភាព និងភាពបង្រួបបង្រួម មានន័យ​សំខាន់​បំផុតសម្រាប់សង្គមមនុស្ស បើ​គ្មានសន្ដិភាព តើសេចក្ដីស្ងប់សុខ និងសហការកើតមានម្ដេចបាន។ ចំណុចទីពីរ សម្ដែងឱ្យ​ឃើញនូវតម្លៃសាមគ្គីរបស់មនុស្សក្នុងសង្គម ដែលចាំបាច់​ត្រូវកើតមាននៅក្នុងសង្គម ព្រោះសង្គមមនុស្សនីមួយៗ ត្រូវមានការទំនាក់ទំនងរវាងគ្នា ពុំមានបុគ្គលណាមួយរស់នៅឯកោ លើលោកនេះទេ​។ ចំណងមិត្តភាពរបស់មនុស្សក្នុងសង្គម នាំមកនៅសេចក្ដីស្រលាញ់រាប់អានគ្នា​ជាមិត្ត សេចក្ដីរាប់អានធ្វើឱ្យ​ស្គាល់ទឹកចិត្ត និងសេចក្ដីត្រូវការ​ ហើយ​អាចរកវិធី​ជួយ​សង្រ្គោះ​តាម​មាន តាមបាន​។

ហេតុផលនេះហើយ ដែលសង្គមលោកទាំងមូលត្រូវការសន្ដិភាព ហើយសន្ដិភាព​ មានសារៈសំខាន់បំផុតសម្រាប់សង្គមមនុស្ស សន្ដិភាពប្រៀបដូចជាស្ពានតភ្ជាប់រវាងមនុស្សក្នុង​សង្គម។ បើគ្មានស្ពាននេះទេ តើសង្គមរបស់យើងនឹងបានស្ងប់សុខ មានសាមគ្គីទេ?

កត្តាអ្វីធ្វើឱ្យ​មនុស្ស និងសង្គមខ្វះ​សន្ដិភាព?

មនុស្សលោកបច្ចុប្បន្ន​ពោរ​ពេញទៅដោយលោកធម៌គ្រប់គ្រង ខ្វែងគំនិតគ្នាដើម្បីកេងយក​ផល​ប្រយោជន៍ពីធនធានធម្មជាតិ ដែលតាមទស្សនៈព្រះពុទ្ធសាសនាថា កើតចេញពីតម្រូវការ (តណ្ហា –  desire) សេចក្ដីក្រោធ ខឹង ក្រអឺត​ក្រទម (ទោសៈ​ – Arrogance)​ សេចក្ដីវង្វេង ងងឹត​ងងល់ ខ្វះនូវការគ្រប់គ្រងអារម្មណ៍ (មោហៈ – delusion)។

១. សេចក្ដីត្រូវការ​ (តណ្ហា-desire)​ 

តម្រេតនៃសេចក្ដីត្រូវការរបស់មនុស្សយើងគ្មាន​ទីបំផុត ដរាបណា នៅមានដង្ហើមចេញចូល ដរាបនោះ មនុស្សមួយភាគធំនៅតែស្វែងរក​ដើម្បី​បំពេញ​ចិ​ត្ត​តាមចំណង់ សេចក្ដី​ត្រូវ​ការ​របស់ខ្លួន ជួនកាល ត្រូវប៉ះទង្គិចផលប្រយោជន៍របស់អ្នកដទៃ ជាហេតុនាំមកនូវវិវាទ អ្នកមានអំណាចអាចនឹងបានកេង​ផលប្រយោជន៍មិនថា ​ផ្នែកនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច តែចំពោះអ្នកដែលដឹងខ្លួនថា ចាញ់ប្រៀប រមែងចងនូវគំនុំ និងរកវិធីគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីកេងយកផលប្រយោជន៍ ទោះបីមិនបានច្រើន ក៏សុំរួមចំណែកនៃការគ្រប់​គ្រងដែរ ដែលទីបំផុត បុគ្គលទាំងពីរត្រូវស្វែងរកអ្នកគាំទ្រ និងរកអាជ្ញាកណ្ដាលដើម្បីកាត់សេចក្ដីថា តើបុគ្គលណា គួរបានចំណែកនេះ ច្រើន ឬតិចជាង។ សួរថា តើអាជ្ញាកណ្ដាល ជាទូទៅប្រកប​ដោយធម៌​ទេ បើកាត់សេចក្ដីប្រកបដោយធម៌តាមយន្ដការច្បាប់​ បុគ្គលទាំងពីរខាង ទទួល​ស្គាល់ ហេតុវិវាទ​នឹងបាន​ស្ងប់ ផ្ទុយទៅវិញបើ មិនប្រកដោយយុត្តិធម៌ គិតស្វែងរកផល​ប្រយោជន៍​ពីបុគ្គល​ទាំងពីរ ហេតុ​ឈ្លោះ​វិវាទនឹងកាន់តែរីកដុះដាលជាមិនខាន។​

ហេតុការណ៍ដូច្នេះ ធ្លាប់បានកើតក្នុងសម័យពុទ្ធកាល ដោយសារការចែក​រំលែកប្រភព​ធនធាន​ទឹកមិនបានស្មើគ្នា ក្រុមទីមួយគឺពួកសក្យៈ និងមួយទៀតគឺកោលិយៈ ហើយក្រុមទាំង​ពីរនេះ​សុទ្ធតែញាតិធម៌របស់ព្រះពុទ្ធអង្គ​ ទីបំផុត ទាំងពីរក្រុម ប្រើកម្លាំង​ដាក់គ្នា ការខូច​ខាតនៃអាយុជីវិតកើតមាន នេះហើយជាផលនៃការចែករំលែកធនធាន​ធម្មជាតិ​​មិនយុត្ដិធម៌​ ព្រោះរបស់​ដែលបានមកមិនស្នងតបតាមសេចក្ដីត្រូវការ ​ពេញចិត្តរបស់ជនទាំងពីរក្រុម​។ ចំណុច​នេះ​បញ្ជាក់ឱ្យ​ឃើញថា តម្រេកចំណង់សេចក្ដីត្រូវការ​របស់មនុស្ស ផ្ដើមឡើង​ដោយ​ការ​ប្រើ​អំណាច និងនយោបាយ ផលតាមមក គឺបញ្ហាសង្គម និងផ្លូវចិត្ត។​

ព្រះពុទ្ធទ្រង់មានព្រះតម្រិះថា បើកាលណាទុកឱ្យ​បុគ្គលទាំងពីរក្រុមឈ្លោះដណ្ដើម​​គ្នា​ត​ទៅ​​​ទៀត វានាសកម្មទាំងទ្រព្យ​សម្បតិ្ដ និងអាយុជីវិត​នឹងរីកដុះដាល​ជាសង្គ្រាម​ពេញផ្ទៃ​ប្រទេស​​​ជាមិនខាន ទ្រង់ដាស់តឿនសតិជនទាំងពីរឱ្យ មានសតិ ស្មារតី និងយល់អំពីតម្លៃ អាយុ​ជីវិត​របស់មនុស្សជាតិ ទ្រង់មានពុទ្ធដិការថា “ស្រលាញ់ទ្រព្យ ឬអាយុជីវិត​?” ទីបំផុត ក្រុមទាំង​ពីរមានសតិ ហើយព្រមសម្រុះសម្រួល ចរចា​ និងបែងចែករំលែកផលប្រយោជន៍ស្មើៗគ្នា​។  

ចំណែកទំនាស់រវាងខ្មែរ-ថៃ ករណីប្រាសាទព្រះវិហារ តើយើងនឹងយកបុគ្គលណាជា​បុគ្គលកណ្ដាល មិនសម្លឹងរំពៃផលប្រយោជន៍ផ្នែកនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច ហើយបុគ្គលនោះ​ត្រូវប្រកាន់យកយុត្តិធម៌ ​គ្មានអគតិ។

បើជម្លោះផ្នែកនយោបាយ ខ្វះនូវយន្ដការដោះស្រាយ តើយើងអាចនឹងយកសាសនា វប្បធម៌ និងតម្លៃអាយុជីវិតមនុស្សជាតិមកធ្វើជាយន្ដការបានទេ ព្រោះប្រទេស​ទាំងពីរ​សុទ្ធ​តែមាន​គុណសម្បតិ្ដផ្នែកសាសនា វប្បធម៌ និងតម្លៃ មនុស្ស​ជាតិស្រដៀងគ្នា។ ​ចំណុចនេះ គ្រាន់​តែ​ជាទស្សនគតិមួយស្នើ​ឡើងតែប៉ុណ្ណោះ ហើយគង់នឹងមិនកើតមានជាពុំខាន តែបើមាន អាចជាប្រយោជន៍ប្រសើរបំផុតដល់មនុស្សជាតិជាមិនខាន។

២. ការបញ្ចេញកំហឹង និងភាពក្រអឺតក្រទម (ទោសៈ​- Arrogance)​ 

មនុស្សមួយចំនួន ក្នុងសង្គមតែងតែសម្ដែងអាកប្បកិរិយា ភាព​ក្រអឺតក្រទមរបស់ខ្លួនថា ប្រសើរជាង មិនថា ជាតិ​សាសន៍ ត្រកូល យសសក្ដិ ការសិក្សា ការងារ ទ្រព្យសម្បត្ដិ មាក់ងាយអ្នកទន់ខ្សោយ មើលរំលង​តម្លៃ​នៃ​មនុស្សជាតិ ទីបំផុតបង្កនូវសង្គ្រាមពូជសាសន៍ ឬសង្គ្រាម​លោកធម៌ ហើយក៏បង្ក​នូវ​បញ្ហាផ្លូវចិត្ត​សង្គមដែរ​​។​

ព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់សម្ដែងថា “បុគ្គលណា គិតថាខ្លួនប្រសើរជាងអ្នកដទៃ បុគ្គល​នោះ​នឹង​ប្រសប់នូវទំនាស់ ខ្វែងគំនិតគ្នាជាមិនខាន”។ ដូចជា ករណីកើតឡើងរវាងញាតិវង្សរបស់ព្រះពុទ្ធ ត្រកូលសាក្យៈគិតថាខ្លួន​​ប្រ​សើរ​​ជា​ង​​​គេ ក្នុងជម្ពូទ្វីប បដិសេធរៀបការជាមួយត្រកូលអន់ខ្សោយ មិនព្រមចូល​សមាគមន៍ ​និងត្រកូលដទៃ ទីបំផុតបង្កឱ្យមានសេចក្ដីក្រោធ កំហឹង ហិង្សា ​និងសង្គ្រាម​ពូជសាសន៍។

ក្នុងលោកនេះ គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់ ប្រសើរជាងបុគ្គលណាទេ នេះបើសិនបើយើង​សម្លឹង​​មើល តាម​ផ្នែក​​តម្លៃ​នៃមនុស្សជាតិ ឬមនុស្សធម៌, តែផ្ទុយទៅវិញ គឺ “អំពើល្អ ប្រសើរជាង”។

ពេលណាភាពក្រអឺតក្រ​ទមកើតមាន ភាពយល់ជម្រៅចិត្តរវាងគ្នា​ពិបាក​នឹង​កើត​ឡើង ដូច្នេះត្រូវទម្លាយផ្នត់គំនិតនេះឱ្យ​បាន បើកចំហចិត្ត ព្រមស្ដាប់រាល់ការ​បញ្ចេញគំនិត ហើយវិភាគតាមហេតុផល ដើម្បីឆ្ពោះទៅរកសន្ដិសុខនៃសង្គម​។​   

៣. មោហៈ (delusion) 

សេចក្ដីវង្វេងរបស់មនុស្សរមែងកើតមានដល់មនុស្ស ពីព្រោះកត្តា​ទាំង​ពីរដែលបានលើកឡើងខាងលើ រហូតខ្វះសតិ ស្មារតីពិចារណារកផ្លូវ​កែ​បញ្ហា។ ហេតុ​ការណ៍ដែលកើតឡើងទូទាំងពិភពលោក ដូចជា ក្នុងករណី ការ​ដណ្ដើម​អំណាច​ផ្នែក​នយោបាយក្នុងប្រទេសក្រិច ការសម្ដែងអគតិនិយមរបស់ក្រុមអាវ​លឿងក្នុងប្រទេសថៃ សង្រ្គាម​ដណ្ដើម​​មរតកផ្នែកវប្បធម៌ប្រាសាទព្រះវិហារ ​និង​បុរណ​ភាពទឹកដីរវាងខ្មែរនិងថៃ បាន​ជំរុញ​ជាតិនិយមកើតឡើងដោយខ្វះនូវសតិស្មារតី ប្រើកម្លាំងយោធាដាក់គ្នា អ្នកដែល​រងគ្រោះ​ជាង​គេ​បំផុតគឺប្រជាជន (ភ្នែកខ្មៅៗ)។ អង្គុយខំ ភាវនាសុំ​សន្ដិភាព និងសេចក្ដី​មេត្ដាពីអ្នក​ប្រើ​អំណាច​ទាំងនេះ។

ចំណុចនេះ បញ្ចាក់ឱ្យឃើញថា ប្រជាជនធម្មតាបែរជាមានសតិ អាចគ្រប់គ្រងអារម្មណ៍​ខ្លួន​ឯងបាន ចំណែកអ្នកល្មោភតណ្ហាលុះក្នុងអំណាចលោកធម៌ បង្កតែ​សេចក្ដី​ក្រោធ មិនគ្រប់​គ្រងអារម្មណ៍ ​វង្វេង និងយល់ខុស ពិបាកកែ ដែលផលិតផល​ចេញ​មកគឺសេចក្ដីទុក្ខ អសន្ដិសុខ ទូទាំងប្រទេស។

តាមទស្សនៈព្រះពុទ្ធសាសនា បើសេចក្ដីវង្វេងនេះកើតឡើង ការយល់ចិត្តគ្នា ​សេចក្ដី​មេត្តា​រាប់​អានរមែងកើតឡើងពិបាក ដូច្នេះដើម្បីរម្ងាប់នូវអំពើនេះ មានតែប្រើ សតិ ស្មារតី ​គ្រប់ខណៈពេល ទីបំផុតប្រើបញ្ញាកើតចេញពីសតិ ឬក្នុងភាសាធម៌ថា បញ្ញា កើត​ចេញ​ពី​សមាធិ​ទើប​អាចរម្ងាប់សេចក្ដីវង្វេងនេះបាន។

តើយើងនឹងស្វែងរកសន្ដិភាពពិតដោយវិធីណា?​

ក្នុងចំណោមសាសនាលើលោក ព្រះពុទ្ធសាសនាជាសាសនានៃសន្ដិភាព បង្ហាញ​នូវ​សន្ដិវិធី តាមរយៈពុទ្ធវិធី ពោលគឺសេចក្ដីមិនប្រមាទ សតិ សមាធិជាអាទិ៖

ធ្វើចិត្តឱ្យ​​មានសតិ សមាធិគ្រប់ដង្ហើមចេញចូល រាល់ខណៈពេលបច្ចុប្បន្ន ដង្ហើមចេញដឹងថាចេញ ដង្ហើមចូលដឹងថា ចូល សង្កេតមើលខ្យល់ដង្ហើមចេញចូល រហូតធ្វើឱ្យ​ចិត្តស្ងាប់រំងាប់ពីនីវរណធម៌ [នី-វៈ-រៈ-ណៈ-ធ័រ] លោកធម៌ និង​អកុសលធម៌។ ព្រះ​និព្វាន​រមែង​កើតឡើង​ពីចិត្ត​ស្ងប់រម្ងាប់ មានន័យថា មានសន្ដិភាព សន្ដិសុខពិត។​

ចំណុចនេះ បញ្ជាក់ថា សន្ដិភាពពិត កើតចេញពីសមាធិ ក្នុងន័យថា សមាធិ​ធ្វើឱ្យ​ចិត្ត​ស្ងប់ ជាសន្ដិភាពពិតប្រាកដ ងាយក្នុងការស្វែងរក  គឺដរាបណាចិត្តស្ងប់ ដរាបនោះរមែងមានសន្ដិភាព។

អត្ថបទស្រង់ចេញពី សាសនា​និង​អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ, ដោយ យន់ សុធា